Een aantal kruiden die haast bij iedereen in de keuken te vinden zijn, waren eens heel bijzonder, omdat ze ver van hier groeien. Neem bijvoorbeeld Peper. Er is niet voor niets het spreekwoordelijke ‘peperduur’. Kaneel is nog zo een algemeen bijzonder kruid. Ik moet bekennen dat een aantal van deze kruiden mij hart heeft veroverd en ik ze graag zelf zou kweken. Gelukkig is dat in sommige gevallen goed mogelijk.
Gember Zingiber officinale
Oorspronkelijk komt deze rietachtige plant waarschijnlijk uit tropisch India, maar tegenwoordig is die alleen nog als cultuurplant te vinden. Graag groeit Gember op een goed doorlaatbare, neutraal tot basische grond met redelijk wat humus. In de halfschaduw onder warme vochtige omstandigheden met zware regenval groeit Gember het beste. Het is een meerjarige plant en de ondergrondse wortelstok wordt geoogst. De eigenlijke wortels zitten daar weer aan vast als een onontwarbare kluwen. In een kas of binnen op de vensterbank is deze plant ook te kweken.
Gember is al erg lang in gebruik als kruid. Het heeft een scherpe zoet prikkelende smaak met sterk verwarmende eigenschappen. Bovendien verbetert het de spijsvertering. Gember is te vinden in zoete, zure en hartige gerechten. In vele dranken en snoepgoed is gember de smaakmaker. Ook populair zijn versuikerde gemberbolletjes. Gember wordt zowel vers als gedroogd gebruikt. Het verbetert de bloedsomloop, werkt antiseptisch op de darm en vermindert misselijkheid bij wagen- of zeeziekte.
Kaneel Cinnamomum zeylanicum
De kaneelboom komt oorspronkelijk uit Sri Lanka. Graag groeit deze boom op een goed doorlatende grond, in gefilterd zonlicht onder warme, vochtige condities. De bomen zijn niet winterhard. De binnenbast van 6 jaar oude twijgen wordt geoogst en levert na drogen de typische pijpkaneel. Deze rolletjes kunnen tot poeder vermalen worden.
Kaneel wordt al sinds de oudheid gebruikt om stoofpotten, zoete en zure gerechten op smaak te brengen. Ook in sommige hartige gerechten vindt dit kruid een plaatsje en in menig drankje komt het tot zijn recht.
Het kruid heeft een bloedsuikerverlagende werking. Gunstig dus dat het met veel zoete gerechten gegeten wordt. Ook voor de maag kan het deugd doen, maar zeker niet overdrijven met het kruid. Verder heeft het een sterk verwarmend effect.
Zoethout Glycyrrhiza glabra
In Zuidoost Europa, het westen van Azië en het Mediterrane gebied komt Zoethout in het wild voor. Het is een matig winterharde plant die van zanderige open plaatsen met veel wind houdt. Voedselrijk, zonnig en warm. De plant is meerjarig en heeft een kruipende groeiwijze. De wortelstok groeit recht naar beneden en vormt horizontale uitlopers die geoogst worden en een karakteristieke zoete smaak hebben.
Zoethout is van zichzelf al een lekkernij. Wanneer je op de stukjes hout knabbelt, komt de zoete smaak vrij. Voor de tanden is dit erg gezond. Ook worden er allerlei aftreksels gemaakt van zoethout, ingedikt met suiker werd zo vroeger drop gemaakt. De wortel wordt ook gemalen gebruikt om ijs of snoepgoed op smaak te brengen.
Zoethout kan helpen bij het oplossen van taaie slijmen tijdens een verkoudheid. Het helpt maagzweren voorkomen en de bijnieren versterken. Mensen met een hoge bloeddruk wordt het gebruik van zoethout afgeraden.
Anijs Pimpinella anisum
Veel zon zorgt dat de zaden van dit kruid rijpen. Een goed doorlaatbare, vruchtbare, kalkrijke grond en een beschut plekje zijn ideaal. Eenjarig en niet vorstbestendig. In ons klimaat komt hier al gauw een kas aan te pas. En een goede zomer natuurlijk.
In zowel zoete als hartige gerechten komt het anijszaad tot zijn recht. Ook wordt het gebruikt bij het inmaken van groenten, zoals augurken en pickles. Een kop warme anijsmelk met honing is een heerlijk drankje voor het slapengaan om de nachtrust te bevorderen. Medicinaal heeft het diverse toepassingen. Het vermindert krampen in het spijsverteringsstelsel en vergemakkelijkt de borstvoeding. Bij droge hoest kan het ook verlichting brengen. Anethol is een van de belangrijkste inhoudstoffen van dit kruid en zorgt voor de karakteristieke smaak. Samen met anisaldehyde wordt het bovendien verantwoordelijk gehouden voor hallucinaties die op kunnen treden bij excessief gebruik van anijsolie. Omdat verlammingen, verstoringen in de bloedsomloop en coma andere effecten zijn die bij vergiftiging optreden, wordt extreem gebruik ontraden.
Cardamom Elettaria cardamomum
Dit is een van de oudste specerijen en werd als eerste in Egypte gebruikt. Het is een meerjarige plant die goed groeit in de vochtige berggebieden van India. De vruchtjes worden met de hand geplukt, juist voor ze rijp zijn. Binnenin is de specerij te vinden, maar soms worden ook de hele vruchtjes gebruikt.
De smaak is zoet kruidig. In veel koekrecepten, maar ook allerlei zoete drankjes komt het goed tot zijn recht. Er zijn ook vele hartige schotels met een zoet tintje waar dit kruid uitstekend in past. Bijvoorbeeld een pompoensoep.
Sinds de oudheid wordt Cardamom gebruikt om de spijsvertering te verbeteren. Ook wordt het in veel landen als afrodisiacum gezien.
Stevia Stevia reboaudiana
Inheems in het bergachtige Noorden van Zuid-Amerika
Deze meerjarige plant groeit het liefst op een zandlemige bodem met een lage pH. Vochthoudend maar waterdoorlatend. Hoe meer zon, des te zoeter de blaadjes. Zorg dat de plant vorstvrij staat.
Het plantje produceert een zoetstof, stevioside, wat 110 tot 300 keer zoeter is dan suiker. Als vervanger van suiker heeft het een gunstige invloed op de bloedsuiker spiegel. De glycosiden in Stevia worden niet door het lichaam verteerd, waardoor grote schommelingen in de suikerspiegel uitblijven. Stevia heeft antibacteriële eigenschappen, daarmee is het ook gunstig voor het gebit. Uitwendig gebruikt maakt het de huid mooi schoon en strak.
Over Stevia doen een aantal complottheorieën de ronde. Zo zou de suikerindustrie het boycotten met als excuus dat de veiligheid ervan niet gegarandeerd is. In Japan is het 40 jaar geleden uitgebreid getest en veilig gebleken.
Komijn Cuminum cyminum
Deze eenjarige plant vindt zijn oorsprong in landen als India, Syrië en Turkije. Hij groeit het liefst in een warm klimaat met een zanderige, goed afgewaterde bodem. Het is een uitdaging het hier te kweken. Soms wordt het verward met Kummel/karwij, wat er qua naam, uiterlijk en smaak wel wat van weg heeft, als is Kummel sterker van smaak.
In vele gerechten vindt Komijn een plaatsje. In de kaas, humus, vele kerries en kruidenbroden. Het is een veelzijdig en geliefd kruid.
Het kruid heeft een licht rustgevende werking, ook kan het weldadig zijn bij flatulentie en buikkrampen. Kummel, Venkel en Anijs werken hier echter sterker.
Notenkruid Perilla frutescens
Eenjarige plant, ook wel Shiso genoemd, die het liefst op een vochtige voedselrijke zonnige plaats groeit. Half winterhard. Er zijn verschillende varianten van verkrijgbaar. Dit kruid is langzaam aan een opmars bezig. In een Marokkaanse supermarkt zijn de plantjes te vinden, ook kan je ze zelf zaaien. Willen we het zaad er van verzamelen, dan is een zonnige zomer erg handig, zodat de plant tijd heeft om bloemen en zaad te vormen. Anders halen we de plant gewoon naar binnen.
De koudgeperste olie, Perillaolie, wordt van de zaden gemaakt. In Azië gebruikt men deze olie in tal van producten, zoals de papierindustrie en voor cosmetica.
Culinair wordt zowel de olie als het blad gebruikt. De olie heeft een gunstig effect op de hersenwerking door de aanwezigheid van omegea-3-vetzuren. Ook de aderen hebben baat bij deze olie. Het blad heeft een komijnachtige smaak. Erg lekker in salades. In een kruidenthee zorgt het voor een bijzondere kleur.
Dropplant Agastache foeniculum
Deze meerjarige plant groeit graag in de volle zon op een goed doorlaatbare grond. Hij verdraagt vorst tot -7graden Celsius. In strenge winters is het beter de plant goed te beschermen. Hij is bij vele dieren geliefd. In de zomer komen er bijen en vlinders op de geurende bloemen af, in het najaar kleine vogeltjes die graag van het zaad eten. Daarbij valt ook heel wat zaad op de grond, wat er voor zorgt dat er in het voorjaar overal kleine dropplantjes beginnen te groeien. Ook door stekken en scheuren is de plant makkelijk te vermeerderen. Het blad, met een geur en smaak die wat aan anijs of zoethout doet denken, is erg aangenaam in thee en salades.
Bergamot Monarda didyma
Een meerjarige plant die het liefst in de zon of halfschaduw groeit en geregeld vocht verlangt. In ons klimaat is de oorspronkelijk uit Noord Amerika afkomstige plant winterhard. Behalve de hier genoemde Bergamot, die tot de familie van de Lipbloemigen behoort, is er ook nog een Bergamot die tot de Citrusvruchten behoort. Het kruid is na deze vrucht vernoemd, omdat de geur van de bladeren en bloemen op die van de Bergamotvrucht lijkt. Het kruid draagt mooie rode of blauwe bloemen die erg lekker en fleurig zijn in een salade. Van de blaadjes is een fris geurige thee te zetten. Bergamot heeft een weerstandverhogende werking.